Piewiki (Fulgoromorpha et Cicadomorpha)

Piewiki Fulgoromorpha i Cicadomorpha

Piewiki (Fulgoromorpha Evans, 1946 i Cicadomorpha Evans, 1946) to owady do niedawna uważane za jednorodną grupę taksonomiczną – Auchenorrhyncha Duméril, 1806. Dziś większość badaczy dzieli piewiki na dwa blisko spokrewnione taksony w randze podrzędów: fulgorokształtne (Fulgoromorpha) i cykadokształtne (Cicadomorpha). Taki pogląd odzwierciedlają także wyniki badań materiału kopalnego (Bourgoin et al. 2004, Szwedo et al. 2004), natomiast niektóre analizy pozwalają nawet wnioskować o bliskim pokrewieństwie Fulgoromorpha i Heteroptera (Bourgoin et al. 1997). Mimo zgodności większości autorów z powyższą koncepcją, przeprowadzone w ostatnich latach badania morfologiczne oparte na redukcji sklerytów przy podstawach pierwszej pary skrzydeł (Yoshizawa & Saigusa 2001), a także te dotyczące procesu oogenezy i struktury jajników u piewików (Szklarzewicz et al. 2007) wskazują na bliskie pokrewieństwo Fulgoromorpha i Cicadomorpha.

Długość ciała tych pluskwiaków wynosi od 1 do 95 mm (zwykle poniżej 10 mm), ciało jest zazwyczaj wydłużone lub owalne w obrysie, ale w niektórych grupach na głowie lub przedpleczu mogą występować duże wyrostki, nadające ciału różne kształty. Głowa jest hipognatyczna, ruchomo połączona z przedtułowiem. Boki przedplecza są podwinięte na spód, a jego tył mniej lub bardziej zachodzi na śródplecze. Błoniaste skrzydła w stanie spoczynku złożone są dachówkowato nad ciałem. W locie są połączone aparatem czepnym. Odwłok 11-segmentowy, ale u imago widać 9–10 segmentów. Do wspólnych cech morfologicznych, które odróżniają piewiki od pozostałych grup Hemiptera należą: 3-członowe czułki, których ostatni człon przekształcony jest w szczeciniastą witkę; obecność i położenie nasady wargi dolnej (labium), która jest odsunięta od sternitu przedtułowia; obecność narządu tympanalnego (aparat dźwiękowy), obejmującego u większości piewików trzy pierwsze sternity odwłokowe.

Piewiki są bardzo liczną grupą fitofagów o kłująco-ssącym aparacie gębowym obejmującą ponad 45 000 opisanych gatunków. Występują na całym świecie i zasiedlają większość ekosystemów lądowych, wszędzie tam gdzie występują charakterystyczne dla nich rośliny żywicielskie, szczególnie licznie reprezentowane są w tropikach i subtropikach. Zamieszkują również tereny podlegające, jak i już zmienione w skutek antropopresji (Nickel & Hildebrandt 2003). Owady te odgrywają istotną rolę w biocenozach będąc ważnym elementem łańcuchów pokarmowych (Nickel 2003), stanowią pokarm licznych zwierząt owadożernych, padają także ofiarami pasożytów i parazytoidów. Zasiedlają wszystkie piętra roślinności: od warstwy zielnej, aż po korony drzew. Wiele gatunków piewików wykazuje ścisłe powiązania troficznie z wybranymi gatunkami roślin, co powoduje, że są związane z konkretnymi biocenozami (Chudzicka 1981, Nickel 2003). Większość piewików to gatunki wyspecjalizowane troficznie – mono- i oligofagi występujące przede wszystkim na roślinach nasiennych (Ossiannilsson 1978), rzadziej związane są z mszakami, skrzypami czy paprotnikami (Wheeler 2003, Wilson 2005). Piewiki odgrywają również rolę w przenoszeniu patogenów roślinnych będąc wektorami wirusów i bakterii, w tym fitoplazm (Nowacka & Hoppe 1969, Raatikainen 1970, Nielson 1979, Kamińska et al. 2001, Mizell et al. 2003, Battle et al. 2008) i mykoplazm (Kochman & Książek 1964, Kochman & Węgorek 1997, Kamińska & Soika 2001, Klejdysz & Wałkowski 2008), jak również patogennych grzybów (Nickel 2003), przez co mogą wpływać na obniżenie produktywności upraw (Andrzejewska 1962, Łuczak 1978). Również gatunki nie będące wektorami chorób, mogą w czasie masowych gradacji powodować poważne straty (Wilson 2005). Znaczące szkody wyrządzają także piewiki obcego pochodzenia. W Europie zanotowano dotychczas kilkanaście gatunków obcych (Arzone et al. 1986, Seljak 2002, Mifsud et al. 2010, Świerczewski & Stroiński 2011a), z czego 3 odnotowano na terenie Polski: Stictocephala bisonia Kopp & Yonke, 1977 (Świerczewski & Stroiński 2011a), Graphocephala fennahi Young, 1977 (Soika & Łabanowski 2000) i Japananus hyalinus (Osborn 1900, Walczak et al. 2012).

Do tej pory z Europy wykazano około 2080 gatunków piewików, z czego ponad 900 występuje w Europie Środkowej (Holzinger et al. 1997, Hoch 2010), a na terenie Polski zanotowano 552 gatunki piewików (Świerczewski & Gębicki 2003b, Chudzicka 2004, Simon & Szwedo 2005, Trilar et al. 2006, Gaj et al. 2009, Świerczewski & Stroiński 2011a, 2011b, Świerczewski & Walczak 2011a, 2011b, Walczak et al. 2012, 2013, Gębicki et al. 2013, Musik et al. 2013, Taszakowski & Walczak 2015, Walczak & Jeziorowska 2015,  Musik et al. 2018).

Autorzy: Agnieszka Bugaj-Nawrocka, Łukasz Junkiert