Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera)

Pluskwiaki różnoskrzydłe Heteroptera

Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera) stanowią jednostkę systematyczną w randze podrzędu w obrębie rzędu Hemiptera. Liczba obecnie znanych gatunków w obrębie podrzędu wynosi około 43000 taksonów, co oznacza, iż jest to największa i jednocześnie najbardziej zróżnicowana grupa owadów charakteryzująca się niezupełnym typem przeobrażenia, zamieszkująca prawie wszystkie znane regiony zoogeograficzne świata. Wszystkie znane gatunki zgrupowane są obecnie w obrębie 77 znanych rodzin, z których dwie: Curaliidae i Meschiidae opisane zostały na przestrzeni ostatnich 15 lat.

W obrębie owadów, żaden ze znanych obecnie taksonów wyższego szczebla nie osiągnął tak dużego sukcesu ewolucyjnego pod względem liczby i typu zajmowanych mikrohabitatów oraz wykorzystywanych źródeł pokarmu. Wśród przedstawicieli Heteroptera znane są liczne zoofagi, odżywiające się głównie innymi stawonogami, ale również pasożyty wielu endotermicznych kręgowców - ptaków i ssaków, wśród których spotkać można liczne gatunki hematofagiczne, będące wektorami groźnych chorób m.in. Choroby Chagasa. Bardzo liczną grupę stanowią również gatunki fitofagiczne, żerujące na różnych częściach roślin (w tym paproci), grzybów i porostów, będące zarówno groźnymi szkodnikami upraw jak i wektorami licznych chorób – przede wszystkim pochodzenia wirusowego jak i grzybiczego. Odnajdziemy tu również gatunki żyjące w pajęczych sieciach czy w wodzie (zarówno na jej powierzchni jak i w toni), w tym na otwartych wodach oceanów.

Morfologia przedstawicieli omawianego rzędu jest bardzo zróżnicowana, co oznacza, iż nawet w obrębie rodziny owady należące do różnych taksonów szczebla rodzajowego mogą znacząco się od siebie różnić.
Głowa pluskwiaków różnoskrzydłych może być mocno wydłużona, zarówno w części przedniej jak i tylnej i posiadać stosunkowo duże oczy złożone (Enicocephalomorpha), jak i silnie skrócona z różnej wielkości oczami złożonymi (Miridae). Warga dolna (labium), złożona jest z 3 lub 4 widocznych segmentów różnej długości, przy czym w przypadku trójczłonowej wargi, stan ten jest zawsze wynikiem redukcji pierwszego z członów. Czułki posiadają 4 podstawowe człony: scapus, pedicellus, basiflagellum i distiflagellum. Liczba antennomerów może być jednak różna od przedstawionego, podstawowego, schematu – najczęściej dochodzi do zwiększenia liczby członów (Ectrichodiinae). Tułów posiada pierścień apikalny (collum) bądź wyraźnie zaznaczoną krawędź i podzielony jest na dwie, różnej wielkości części podzielone bruzdą poprzeczną. Na przednie części przedplecza, na jej przednio bocznych rogach, mogą formować się wyrostki (calli), natomiast na tylnej części przedplecza, na jej tylnej krawędzi, mogą pojawiać się wyrostki (humeri), bądź kolcokształtne wyrostki (Reduviidae, Coreidae, Pentatomidae). Najważniejszą cechą morfologiczną pozwalającą odróżnić pluskwiaki różnoskrzydłe od innych przedstawicieli rzędu Hemiptera jest charakterystyczna budowa skrzydeł pierwszej pary, które zbudowane są z zesklerotyzowanej części nasadowej (corium) oraz błoniastej części szczytowej (membrana). Należy tutaj jednak zaznaczyć, iż w obrębie całego podrzędu nierzadkie są przypadki redukcji (kilka stopni redukcji) bądź całkowitego braku skrzydeł (formy apteryczne). Druga para skrzydeł jest błoniasta.  Nogi wykazują bardzo zróżnicowaną budowę w zależności od grupy oraz trybu życia i rodzaju pobieranego pokarmu. Występują tu odnóża: kroczne, skoczne (Miridae, Saldidae), chwytne (Reduviidae, Nabidae, Enicocephalidae); grzebne (Cydnidae); wiosłowate (Veliinae, Gerridae) czy pływne (Belostomatidae). Na odnóżach mogą ponadto występować dodatkowe struktury jak: pulvilli, parempodia, arolia, pseudopulvilli czy fossula spongiosa. Odwłok zbudowany jest z 8 widocznych segmentów (segment I bez widocznego strnitu). Segmenty VIII i XI u samic i segment IX samców wchodzi w skład struktur kopulacyjnych, segment X (proctiger) posiada ujście odbytu oraz pozostałości segmentu XI.

Poza zróżnicowanymi i charakterystycznymi przystosowaniami morfologicznymi przedstawicieli poszczególnych rodzin do prowadzonego trybu życia, często spotykane są gatunki posiadające aposematyczny typ ubarwienia jak również gatunki wykorzystujące zjawisko mimikry (wszystkich znanych jej typów). Nierzadkie wśród przedstawicieli pluskwiaków różnoskrzydłych jest także zjawisko myrmekomorfii, które najczęściej spotykane jest wśród gatunków prowadzących naziemny tryb życia lub przebywających w dolnych partiach roślin. Często spotykane jest również zjawisko strydulacji (generacji dźwięków o różnym charakterze) możliwe dzięki występowaniu tzw. struktur strydulacyjnych, których rozmieszczenie oraz budowa jest charakterystyczne dla danej grupy.
Jedne z pierwszych wzmianek o pluskwiakach różnoskrzydłych na terenie naszego kraju pochodzą z początków XIX wieku, a badania nad tą grupą owadów na obszarze Polski, do zakończenia II wojny światowej, były domeną badaczy niemieckich. W okresie powojennym znajomość gatunków Heteroptera, występujących w granicach naszego kraju znacząco się poprawiła. Było to możliwe dzięki licznym badaniom, początkowo prowadzonym głównie w południowej części Polski a obecnie na terenie całego kraju. Silny rozwój badań, dotyczących omawianej grupy owadów, na przełomie XX i XXI wieku, kontynuowany do dziś, spowodował, iż liczba znanych obecnie gatunków Heteroptera występujących na obszarze Polski wynosi 769 taksonów z czego 702 stanowią gatunki lądowe oraz 67 gatunki związane ze środowiskiem wodnym.

Autor: Dominik Chłond